SĄD NAJWYŻSZY PO STRONIE FRANKOWICZÓW!

25.04.2024 w godzinach popołudniowych Sąd Najwyższy ogłosił oczekiwaną od ponad 3 lat uchwałę odpowiadającą na sześć pytań Pierwszej Prezes SN w sprawach frankowych. Uchwała jest zgodna z orzecznictwem TSUE i dominującą od końca 2019 r. linią orzeczniczą sądów powszechnych.

Spis treści:

Co dokładnie orzekł Sąd Najwyższy?

Sąd Najwyższy w składzie całej Izby Cywilnej podjął uchwałę:

W razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.
W razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego umowa nie wiąże także w pozostałym zakresie.
Jeżeli w wykonaniu umowy kredytu, która nie wiąże z powodu niedozwolonego charakteru jej postanowień, bank wypłacił kredytobiorcy całość lub część kwoty kredytu, a kredytobiorca dokonywał spłat kredytu, powstają samodzielne roszczenia o zwrot nienależnego świadczenia na rzecz każdej ze stron.
Jeżeli umowa kredytu nie wiąże z powodu niedozwolonego charakteru jej postanowień, bieg przedawnienia roszczenia banku o zwrot kwot wypłaconych z tytułu kredytu rozpoczyna się co do zasady od dnia następującego po dniu, w którym kredytobiorca zakwestionował względem banku związanie postanowieniami umowy.
Jeżeli umowa kredytu nie wiąże z powodu niedozwolonego charakteru jej postanowień, nie ma podstawy prawnej do żądania przez którąkolwiek ze stron odsetek lub innego wynagrodzenia z tytułu korzystania z jej środków pieniężnych w okresie od spełnienia nienależnego świadczenia do chwili popadnięcia w opóźnienie co do zwrotu tego świadczenia.

Co właściwie oznacza uchwała SN?

Punkty 1 i 2 uchwały w zasadzie powtarzają tezy znane z orzecznictwa TSUE, tj.:

– klauzul abuzywnych nie można zastępować innym rozwiązaniem, tylko należy w całości usunąć z umowy. Oznacza to wykluczenie – postulowanego przez banki – rozliczania kredytów frankowych po kursie średnim NBP;

– abuzywność odesłań do tabel kursowych w umowach o kredyty indeksowane lub denominowane, powoduje ich nieważność. Tym samym SN wykluczył również tzw. odfrankowienie.

Punkt 3 uchwały potwierdził z kolei dwie wcześniejsze uchwały wydane w mniejszych składach w 2021 r. (sygn. III CZP 11/20 i III CZP 6/21), zakładające, że w przypadku nieważności umowy kredytu rozliczenie następuje w oparciu o tzw. teorię dwóch kondykcji. Oznacza to, że kredytobiorca ma prawo żądać zwrotu wszystkich rat i innych kosztów zapłaconych na rzecz banku, niezależnie od tego, jaką kwotę od banku sam dostał. Bank, jeśli chce odzyskać wypłaconą konsumentowi kwotę, musi z własnej inicjatywy zgłosić roszczenie wobec konsumenta.

Punkt 5 uchwały potwierdził niedawne orzeczenia TSUE w sprawach C-520/21, C-756/22 i C-488/23, zgodnie z którymi bankom w razie nieważności umowy kredytu nie przysługuje tzw. wynagrodzenie za korzystanie z kapitału ani inne roszczenia o podobnym charakterze. Zarazem jednak SN orzekł, że konsumentom takie roszczenia również nie przysługują. TSUE takiego roszczenia po stronie konsumentów nie wykluczał, jednak decyzję w tym względzie pozostawił sądom krajowym.

Najistotniejszy jest punkt 4 uchwały, gdyż porządkuje kwestię przedawnienia roszczeń banku, która do tej pory nie była przedmiotem wypowiedzi TSUE. Sąd Najwyższy orzekł, że trzyletni okres przedawnienia roszczeń banku o zwrot kapitału rozpoczyna swój bieg następnego dnia po otrzymaniu przez bank oświadczenia kredytobiorcy o zakwestionowaniu abuzywnych klauzul umownych. W praktyce oznacza to, że bieg przedawnienia tych roszczeń rozpoczyna się następnego dnia po otrzymaniu przez bank przedsądowego wezwania do zapłaty.

Na marginesie należy zauważyć, że 6 z 20 sędziów zgłosiło zdania odrębne, z czego większość dotyczyła punktu 2 uchwały. Część z tych sędziów w przeszłości preferowała odfrankowienie zamiast nieważności umów kredytowych, ale przy wydaniu uchwały pogląd ten nie zyskał większości.

Jakie będą następstwa uchwały?

Zgodnie z ustawą o Sądzie Najwyższym, uchwała ma moc zasady prawnej. Nie można jednak nie odnotować, że w składzie orzekającym zasiadali wyłącznie tzw. nowi sędziowie SN, gdyż tzw. starzy sędziowie zbojkotowali posiedzenie i już kilka dni temu wydali oświadczenie kwestionujące status „nowych” sędziów i zapowiedzieli nieuznanie uchwały za wiążącą. Powszechnie znany konflikt między tzw. „starymi” i „nowymi” sędziami może zatem osłabić praktyczne znaczenie uchwały. Zważywszy jednak, że uchwała SN potwierdza dotychczasowe orzecznictwo TSUE oraz dominującą linię orzeczniczą sądów powszechnych, należy oczekiwać, że niezależnie od kontrowersji wokół obsady SN utwierdzi ona sądy powszechne w dotychczasowym, dominującym stanowisku o nieważności umów kredytowych powiązanych z CHF. Ponadto przypomnieć należy, że wydanie uchwały nastąpiło właśnie po tym, jak TSUE uznał za niedopuszczalne pytania prawne dotyczące statusu „nowych” sędziów w kontekście możliwości wydania tej uchwały.

Uzasadnienie uchwały będzie gotowe zapewne w ciągu kilku tygodni. Jak tylko zostanie opublikowane, niezwłocznie poinformujemy o wnioskach, jakie z niego wypływają.